Zbiory Pracowni PAE w Cieszynie - przebieg pierwszego etapu digitalizacji i opracowania naukowego materiałów PAE

Fot. 1. Najstarsze zbiory - ankiety z zielnikami z końca lat 40. XX wieku. Cieszyn, 6 czerwca 2013 (fot. Julia Agnieszka Szymala)

Fot. 2. Ankiety z zielnikami - stan przed konserwacją. Cieszyn, 21 stycznia 2013 (fot. Ł. B.)

Istotnym elementem kolekcji są ankiety z załączonymi zielnikami, pochodzące z końca lat 40. XX wieku (około 400 obiektów). Materiały te są unikatowe w skali europejskiej, co podkreślają szczególnie etnobotanicy (np. dr hab. prof. UR Łukasz Łuczaj) Ich wartość poznawczo-naukowa polega na tym, iż zbierano je w systematyczny sposób na większości terytorium kraju mniej więcej w jednakowym okresie, co pozwala na prace porównawcze. Wartość użytkowa tych obiektów była jednak zaburzona, z uwagi na zły stan zachowania.

W celu  naukowego opracowania tych zbiorów w formie elektronicznego katalogu danych oraz udostępnienia ich w sieci Internet niezbędne są specjalistyczne prace konserwacyjne. Podstawowym zagrożeniem dla trwałości tych obiektów było bowiem wykruszanie się zasuszonych roślin przyklejonych do kart broszury. Równie istotnym czynnikiem niszczącym jest silne zakwaszenie papieru, mocno pożółkłego, kruchego, o znacznie obniżonej wytrzymałości mechanicznej. Liczne były drobne, przykrawędne naddarcia i ubytki, miejscowo znaczne. Karty były zagniecione – ich deformacja wynikała z wklejenia roślin pomiędzy kartami. Widoczne były ślady kleju i miejscowo rozmytego atramentu. Tam, gdzie rośliny były większe, doszło do wydarcia kart z grzbietu. 

Przygotowanie ankiet z zielnikami do digitalizacji

Specjalistycznych zabiegów konserwatorskich, jak wspomniano, wymagała trzecia planowana do udostępnienia kolekcja. Większość ankiet była w złym stanie fizycznym, wskazującym na daleko posunięty stopień zniszczenia; w pełni uzasadniało to postanowienie o specjalistycznej konserwacji zasobu przed rozpoczęciem prac badawczych.

Program planowanych prac konserwatorskich obejmował wiele czynności, w szczególności: dezynfekcję obiektów, przygotowanie dokumentacji fotograficznej i opisowej, demontaż ankiet, rozprucie bloków, odłączenie roślin, oczyszczenie mechaniczne kart, odkwaszenie ich w kąpielach wodnych lub metodą suchą, wyprostowanie i uzupełnienie ubytków, ułożenie w składki, zszycie zgodnie z pierwotnym układem, wzmocnienie roślin i umieszczenie ich na właściwych kartach oraz wykonanie zabezpieczających pudeł do przechowywania.

W przypadku kolekcji ankiet z zielnikami na nową numerację plików cyfrowych składają się cztery główne elementy:

– skrót nazwy Polskiego Atlasu Etnograficznego (PAE),

– ogólna numeracja zasobu dla całości archiwum (A oraz numer podkolekcji, np. A1),

– kolekcja ankiet poświęconych zbieractwu roślin dziko rosnących z lat 1947–1953),

– sygnatura miejscowości (słup, pas i pole, np. 24.12.IV),

– numer określający daną ankietę (od 01 do 04).

Przykładowo jedna z tego typu ankiet zamieszczona w systemie Galeneo nosi numer inwentarzowy PAE/A1/6.17.XV/04.