Zbiory Pracowni PAE w Cieszynie - przebieg pierwszego etapu digitalizacji i opracowania naukowego materiałów PAE

Fot. 1. Przykładowe fotografie atlasowe. Cieszyn, 6 czerwca 2013 (fot. Julia Agnieszka Szymala)

Fot. 2. Przykładowa karta inwentarzowa ze zdjęciem. Bukowice, ok. Trzebnicy, 1971 (fot. Zygmunt Kłodnicki) 

Innym istotnym elementem zbiorów PAE są czarnobiałe fotografie obrazujące różne elementy życia codziennego społeczności wiejskich na terenie całej Polski w II połowie XX wieku (np. wyposażenie wnętrz, budownictwo wiejskie mieszkalne i gospodarcze, architektura sepulkralna, narzędzia rolnicze, życie rodzinne itd.). Prezentowane są one na zwykłej, kwasowej tekturze (karta inwentarzowa), która z biegiem lat żółkła oraz odkształcała się. Mają one unikatowy charakter, bowiem są to pojedyncze egzemplarze. Z uwagi na ich cenny walor dokumentacyjny, nie tylko dla badaczy kultury wiejskiej, zakładano opracowanie naukowe i prezentację wszystkich fotografii atlasowych (12 181 pozytywów).

Przygotowanie fotografii do digitalizacji

W przypadku kolekcji fotografii atlasowych przygotowanie zbioru do digitalizacji obejmowało następujące czynności:

– uporządkowanie zdjęć według nadanej im pierwotnie kolejności sygnaturowej (październik–grudzień 2014),

– sporządzenie wstępnego spisu inwentarzowego, obejmującego wykaz miejscowości oraz liczbę wykonanych w nich zdjęć (styczeń–maj 2015),

– wykonanie niezbędnych prac konserwatorskich (styczeń–maj 2015),

– nadanie nowych numerów inwentarzowych (styczeń–maj 2015);

– dezynfekcja zdjęć (listopad–grudzień 2015).

Prace konserwatorskie polegały na czyszczeniu kart inwentarzowych za pomocą specjalistycznych gąbek i gumek, później – przyklejaniu bądź podklejaniu fotografii odstających od kart katalogowych przy użyciu specjalnego kleju, na bazie roztworu akrylu i wody (dotyczyło to 1625 fotografii). Oprócz tego usunięto metalowe, często zardzewiałe zszywki, którymi były przytwierdzone niektóre z odbitek. Czynności te wykonywała i dokumentowała fotograficznie Edyta Diakowska-Kohut. Efektem pracy badaczki w tym okresie jest również spis inwentarzowy fotografii, określający przybliżoną liczbę odbitek fotograficznych zdeponowanych w cieszyńskiej pracowni atlasowej. Podczas prowadzenia dalszych prac badawczych spis został zweryfikowany oraz uzupełniony o dodatkowe dane przez Agnieszkę Pieńczak (zob. aneks 2 w pracy: Zygmunt Kłodnicki , Agnieszka Pieńczak , Joanna Koźmińska (2017): Polski Atlas Etnograficzny - historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, seria: "Biblioteka Polskiego Atlasu Etnograficznego" T. 1. Katowice 2017).

Nowa numeracja zbiorów wytypowanych do digitalizacji zawiera różne elementy, zależne od specyfiki analizowanych materiałów źródłowych (oprac. koncepcji: A. Pieńczak, K. Firla). Celem było stworzenie możliwie najprostszych numerów inwentarzowych, jednoznacznie klasyfikujących dany zasób. Każdy numer jest niepowtarzalny, a więc występuje w katalogu jednokrotnie. W przypadku kolekcji fotograficznej numeracja obejmuje pięć głównych pozycji, takich jak:

– skrót nazwy Polskiego Atlasu Etnograficznego (PAE);

– skrót nazwy zasobu fotograficznego (F);

– sygnatura danej miejscowości, określająca jej położenie geograficzne (słup, pas i pole, np. 24.12.IV);

– poprzedni numer porządkowy zdjęcia, obejmujący numer negatywu, rok badań i numer klatki filmu (np. 440.61.23);

– numer określający liczbę wykonanych odbitek (01, 02, 03 itd.).

Zgodnie z tymi ustaleniami, na przykład, jedno ze zdjęć wykonanych w Młynarskiej Woli (okolice Pasłęka) otrzymało numer inwentarzowy PAE/F/24.12.IV/440.61.23/01.

W trakcie opisywania zdjęć pojawiały się rozmaite niejasności dotyczące nazw lub sygnatur wsi spoza stałej sieci badawczej PAE; wątpliwe dane były na bieżąco sprawdzane (oprac. E. Diakowska-Kohut). Ze względu na powielane od lat błędy w zapisach miejscowości należących do sieci badawczej większość z pierwotnych numerów była weryfikowana również podczas dalszych prac badawczych (oprac. A. Pieńczak).

W trakcie badań napotykano zdjęcia z opisami niewłaściwymi; niektóre numery inwentarzowe były niekompletne (np. brakowało numeru klatki), miały przestawione cyfry (np. Babice Stare: 643.1.62 zamiast 643.62.1) bądź zostały źle przyporządkowane (ten sam numer dla różnych obiektów). Podjęte działania pozwoliły na skorygowanie wielu nazw i sygnatur miejscowości, z których pochodzą fotografie prezentowane na platformie cyfrowej PAE, dzięki czemu katalog stał się w pełni wiarygodnym źródłem informacji etnograficznej.